In 't Wasdom

bolas, toegang tot kennis
april 22nd, 2020

Onderzoekend vermogen

Jos van Helvoort, docent aan de Haagse Hogeschool, ontwikkelde een instrument om de informatievaardigheden van studenten te toetsen. Informatievaardigheden zijn meer technisch van aard, maar maken wel onderdeel van het “onderzoekend vermogen”. Zelf heb ik de ervaring dat er te weinig aandacht geschonken wordt aan die technische aspecten (incl. kennis), die m.i. de basis vormen om iets als een “onderzoekend vermogen” te kunnen ontwikkelen. De “onderzoekende houding”, een attitude die door Maaike van den Herik en Arnoud Schuitema (2016) eerder werd beschreven aan de hand van persoonskenmerken als opmerkzaamheid, nieuwsgierigheid, bedachtzaamheid en kritische zin. Die houding, hoe fundamenteel en belangrijk, werkt in het praktisch-wetenschappelijk onderzoek minder uit als men de technisch-inhoudelijke vaardigheden mist om die gaven te exploiteren.

Het door Van Helvoort ontwikkelde instrument – de scoringsrubriek informatievaardigheden – meet zeven, technisch-inhoudelijke vaardigheden (o.a. oriënteren op onderwerp & kwaliteit van primaire & secundaire bronnen en databanken & literatuurlijst & bronverwijzingen in tekst) die nodig zijn voor het schrijven van een essay of eindscriptie.

Nuttig is zo’n instrument zeker. Ik zet het instrument regelmatig in bij studenten om zichzelf te toetsen op dat terrein. Zo’n zelfbeoordeling is een mooie (formatieve) manier van toetsen. Hoe vaardig ben je en wat wordt van je verwacht? Het beoordelingsinstrument is ook geschikt te maken voor leerlingen in de bovenbouw van het VO, zeker als eye-opener. En voor hun begeleiders: om het als instrument te hanteren de leerlingen te helpen bij de reflectie over hun, aanpak, zoekgedrag (en de verbetering daarvan).

Zo’n reflectie of zelfontdekking is misschien confronterend, maar nuttig. Het is goed in te zien dat je onbewust onbekwaam bent. Het is zoals mijn oma al zei: “alleen een leeg vat kan worden gevuld.” Je kunt groeien in je vaardigheden: van “onbewust onbekwaam” tot “bewust bekwaam”, maar je moet wel weten waar je staat. Het is daarom verstandig om pas na het self-assessment een hoorcollege over literatuuronderzoek te geven 😉

Ik ontmoette Jos van Helvoort kort voor zijn promotie, in september 2016, in zijn kamer aan de Haagse Hogeschool waar ik een vroege versie van bolas demonstreerde. Hij vond het een prachtig instrument en was zeer gecharmeerd van het gegeven dat gebruikers hun eigen zoekgedrag kunnen vastleggen en daarover reflecteren (rapportagetool).

Ik ben enthousiast over de scoringsrubriek. Vanwege de besproken “zelfontdekking”, maar ook omdat de punten van Van Helvoort een plek hebben in onze visie (en vorm en inhoud kregen in het instrument bolas).


Méér weten?

  1. Zie: Scoringsrubriek voor informatievaardigheden (self assessment)
  2. Alle blogs over het onderzoekend vermogen in het (hoger) onderwijs.

Het proefschrift van Jos van Helvoort – waarin de scoringsrubriek wordt onderzocht/gevalideerd – is natuurlijk ook vindbaar in Laelaps, de zoekmachine van bolas, maar “that’s another story”.

april 16th, 2020

Onderzoekend vermogen in het Social Work

“Wat zijn relevante databanken voor het Sociaal Werk?” en “hoe doe je snel & effectief literatuuronderzoek?” zo vragen studenten Social Work mij met regelmaat. Ik kan daar niet altijd direct antwoord op geven.

“Relevant” hangt immers af van context, de vraagstelling (wat wil je precies weten), de kwaliteit (o.a. betrouwbaarheid) en het gewenste type bron (bijv. journal, artikel, thesis). Daarnaast speelt de beschikbaarheid & toegankelijkheid een rol. Je kunt niet overal gratis bij, behalve bij Open Access bronnen die toegankelijk zijn voor iedereen.

Een paar suggesties en een bronnenoverzicht:

  • Wordt lid van de Koninklijke Bibliotheek (KB). Daar heb je een leven lang plezier van. De KB geeft je ook na afstuderen toegang tot databanken. Je kunt hier lid worden van de KB. Let op de kortingsmogelijkheden voor studenten.
  • Toets je onderzoekend vermogen (m.n. je technische vaardigheden) met het instrument (self-assessment) van Jos van Helvoort.
  • Maak gebruik van (Open Access) databanken. Een groot aantal van die databanken wordt ook direct (en tegelijkertijd) doorzocht door Laelaps, de zoekmachine van bolas (zoals DOAJ, HBO-Kennisbank, NARCIS, BASE, Academia etc.).
  • Zoek naar databanken op vakgebied en/of type bron. Een hogeschool/universiteit biedt haar databanken vaak aan op vakgebied of type opleiding. Ook webapplicatie Bolas heeft een dergelijk overzicht (op vakgebied, opleiding en type).
  • Naast databanken zijn kennisinstituten en vakliteratuur (als tijdschriften) van belang:
    • Welke kennisinstituten zijn er op je vakgebied? Meestal beschikken die instituten over één of meerdere databanken, bijv. het Nederlands Jeugdinstituut, Movisie etc.;
    • Welke vaktijdschriften (Nederlands- en anderstalig) zijn er voor Social Work?
  • Zoek binnen databanken naar beroepsspecifieke gegevens (NARCIS, Springer, Sage, Worldcat).
  • Gebruik bibliografieën, registers (indexen) en handboeken.
  • Zoek een specifieke en toonaangevende publicatie en hanteer vervolgens de zgn. sneeuwbalmethode.
  • Zoek slimmer (Booleaans & zoekoperatoren) in databanken – zoals die van Springer – en op Google (Scholar). Neem zelf het heft in handen en weet wat & hoe je zoekt. Gebruik vakjargon (vakspecifieke termen) bij het zoeken

Méér weten?

Zie het bronnenoverzicht van bolas, een wegwijzer naar vakliteratuur, databanken en relevante  onderzoeksinstituten.

maart 19th, 2020

Plan van aanpak

Een plan van aanpak geeft antwoord op de vraag: wat, waar, wie, waarom, waartoe, wanneer, welke en hoe? Naast inhoudelijke punten als vraagstelling, doelstelling en methoden (wat, waarom en hoe) wordt in een plan van aanpak aandacht gegeven aan de randvoorwaarden. Het gaat dan om de aanwezige onderzoeksfaciliteiten, het beschikbare budget en de tijd. Daarmee is de grondstructuur van het plan van aanpak duidelijk.

Er zijn meerdere formats voor het opstellen van een plan van aanpak in omloop. Bolas heeft een format opgesteld dat goed hanteerbaar is binnen het praktijkonderzoek, met een accent (maar niet uitsluitend) op kwalitatief (niet cijfermatig) onderzoek. Meer weten? Zie hier voor het betreffende format.

maart 18th, 2020

Databanken & bolas

De serie over databanken bestaat uit meerdere afleveringen. Het gaat om databanken die binnen en/of buiten bolas doorzoekbaar zijn. Een aantal van deze databanken is ook met Laelaps, de zoekmachine van bolas doorzoekbaar.

Er is een inleidend blog over nut en voordeel van databanken (wat, waarom, waar en hoe), een ander blog gaat over de databank Narcis en een derde item gaat weer in op E-books collecties. Maar er zijn ook specifieke blogs over, de SpringerLink, DOAJ en BASE. Veel van de databanken (méér dan 20) zijn ook met de zoekmachine Laelaps doorzoekbaar (bijv. Narcis, Academia, DOAJ, BASE, DOAB, Hathitrust, BioOne etc.). Laelaps is de zoekmachine van bolas met meer dan 150 miljoen documenten.

De serie heeft de intentie een bijdrage te leven aan, wat men noemt, digitale geletterdheid. Hier kun je alle items over databanken bekijken.

februari 10th, 2020

Betrouwbare bronnen

Betrouwbare bronnen: hoe beoordeel je dat?

“Wanneer is een bron eigenlijk betrouwbaar? En hoe zorg je voor kwaliteit als het gaat om literatuuronderzoek” schreeuwt iemand hier op het lege marktplein. Kunt u daar iets over zeggen? Dat kan en het is gemakkelijker. Er zijn drie soorten criteria: formele, inhoudelijke en vormeisen.

Formele criteria

  • auteur – zonder auteur stelt niemand zich verantwoordelijk voor de inhoud, een organisatie opvoeren is in principe al een zwaktebod. Zeker als er een beter alternatief voorhanden is.
  • publicatiedatum – zonder publicatiedatum geen zicht op de nieuwste inzichten, ontwikkelingen en meer recente publicaties.
  • titelgegevens – zonder of met incomplete gegevens geen zicht op het type bron (is het bijv. een journal, boek, bundel, thesis, webpagina?)
  • vindplaatsgegevens – zonder (stabiele) vindplaatsgegevens is er door anderen geen controle mogelijk (denk aan instabiele webpagina’s die plots verdwenen of veranderd zijn).

Conclusie: een bruikbare bron bevat gegevens over de auteur, publicatiedatum, titel en de (stabiele) vindplaats. Die gegevens zijn ook nodig voor het opmaken in de gekozen stijl (bijv. APA-style). Als de bron bruikbaar is, dan is die bron nog niet persé betrouwbaar. Er zijn aanvullende criteria.

Inhoudelijke criteria

  • gezaghebbend (dus argumentatief sterk) op basis van inhoud – de bron is afkomstig uit het kennisdomein of vakgebied (vakliteratuur/tijdschriften, databanken, papieren uitgaven (boeken, bundels, thesis, journals).
  • De bron is bij voorkeur door vakgenoten beoordeeld (peer reviewed).

Vormeisen

  • er is een officiële referentiestijl gebruikt (APA, Cambridge, Harvard etc.) en die is volgens de richtlijnen van de stijl ingevoerd.
  • de bibliografie is gevarieerd qua type bron (journals/artikelen, thesis, boeken of bundels, géén instabiele webpagina’s).

De inhoudelijke criteria zijn natuurlijk het belangrijkst. Dat te kunnen beoordelen is een kwestie van ervaring en tijd. In elk geval voldoet een (in beginsel) betrouwbare bron altijd aan de formele criteria en de eisen qua vorm.


Lees dit blog om effectief te zoeken naar betrouwbare bronnen: zoeken in databanken. Of zoek met Laelaps naar betrouwbare bronnen en sla de resultaten direct op in een bolasproject (opslaan vlg. APA-richtlijnen).

Meer weten over de Laelaps? Bekijk deze reeks met blogs over de achtergrond van Laelaps.