In 't Wasdom

bolas, toegang tot kennis
april 22nd, 2020

Onderzoekend vermogen

Jos van Helvoort, docent aan de Haagse Hogeschool, ontwikkelde een instrument om de informatievaardigheden van studenten te toetsen. Informatievaardigheden zijn meer technisch van aard, maar maken wel onderdeel van het “onderzoekend vermogen”. Zelf heb ik de ervaring dat er te weinig aandacht geschonken wordt aan die technische aspecten (incl. kennis), die m.i. de basis vormen om iets als een “onderzoekend vermogen” te kunnen ontwikkelen. De “onderzoekende houding”, een attitude die door Maaike van den Herik en Arnoud Schuitema (2016) eerder werd beschreven aan de hand van persoonskenmerken als opmerkzaamheid, nieuwsgierigheid, bedachtzaamheid en kritische zin. Die houding, hoe fundamenteel en belangrijk, werkt in het praktisch-wetenschappelijk onderzoek minder uit als men de technisch-inhoudelijke vaardigheden mist om die gaven te exploiteren.

Het door Van Helvoort ontwikkelde instrument – de scoringsrubriek informatievaardigheden – meet zeven, technisch-inhoudelijke vaardigheden (o.a. oriënteren op onderwerp & kwaliteit van primaire & secundaire bronnen en databanken & literatuurlijst & bronverwijzingen in tekst) die nodig zijn voor het schrijven van een essay of eindscriptie.

Nuttig is zo’n instrument zeker. Ik zet het instrument regelmatig in bij studenten om zichzelf te toetsen op dat terrein. Zo’n zelfbeoordeling is een mooie (formatieve) manier van toetsen. Hoe vaardig ben je en wat wordt van je verwacht? Het beoordelingsinstrument is ook geschikt te maken voor leerlingen in de bovenbouw van het VO, zeker als eye-opener. En voor hun begeleiders: om het als instrument te hanteren de leerlingen te helpen bij de reflectie over hun, aanpak, zoekgedrag (en de verbetering daarvan).

Zo’n reflectie of zelfontdekking is misschien confronterend, maar nuttig. Het is goed in te zien dat je onbewust onbekwaam bent. Het is zoals mijn oma al zei: “alleen een leeg vat kan worden gevuld.” Je kunt groeien in je vaardigheden: van “onbewust onbekwaam” tot “bewust bekwaam”, maar je moet wel weten waar je staat. Het is daarom verstandig om pas na het self-assessment een hoorcollege over literatuuronderzoek te geven 😉

Ik ontmoette Jos van Helvoort kort voor zijn promotie, in september 2016, in zijn kamer aan de Haagse Hogeschool waar ik een vroege versie van bolas demonstreerde. Hij vond het een prachtig instrument en was zeer gecharmeerd van het gegeven dat gebruikers hun eigen zoekgedrag kunnen vastleggen en daarover reflecteren (rapportagetool).

Ik ben enthousiast over de scoringsrubriek. Vanwege de besproken “zelfontdekking”, maar ook omdat de punten van Van Helvoort een plek hebben in onze visie (en vorm en inhoud kregen in het instrument bolas).


Méér weten?

  1. Zie: Scoringsrubriek voor informatievaardigheden (self assessment)
  2. Alle blogs over het onderzoekend vermogen in het (hoger) onderwijs.

Het proefschrift van Jos van Helvoort – waarin de scoringsrubriek wordt onderzocht/gevalideerd – is natuurlijk ook vindbaar in Laelaps, de zoekmachine van bolas, maar “that’s another story”.

april 21st, 2020

Vakliteratuur en databanken voor verpleegkundigen

Onderzoekend vermogen komt voort uit een onderzoekende houding. Zo’n houding heeft alles te maken met nieuwsgierigheid;  de drang tot weten, tot leren. Een onderzoekende houding impliceert gerichtheid op bronnen en voortbouwen op eerdere opvattingen en ideeën. Staan op de schouders van anderen en daarbij ook gericht zijn op zeker weten. Goede bronnen gebruiken en nauwkeurig en verantwoord data verzamelen. Het handboek Onderzoekend vermogen voor verpleegkundigen zegt mooie dingen over het onderzoekend vermogen en de drang tot weten (De Jong, Legius en De Maesschalck, 2016).

Aanvullend op dat handboek leg ik in dit blog uit waar je betrouwbare bronnen – vakliteratuur, databanken, wetenschappelijke instituten – kunt vinden.

“Wat zijn relevante databanken voor de verpleegkundige?” en “hoe doe je effectief literatuuronderzoek?” zo vragen studenten Verpleegkunde mij met regelmaat. Ik kan daar niet altijd direct antwoord op geven.

“Relevant” hangt immers af van context, de vraagstelling (wat wil je precies weten), de kwaliteit (o.a. betrouwbaarheid) en het gewenste type bron (bijv. journal, artikel, thesis). Daarnaast speelt de beschikbaarheid & toegankelijkheid een rol. Je kunt niet overal gratis bij, behalve bij Open Access bronnen die toegankelijk zijn voor iedereen.

Een paar suggesties (zie onderstaand bronnenoverzicht voor de klikbare vindplaatsen):

  • Wordt lid van de Koninklijke Bibliotheek (KB). Daar heb je een leven lang plezier van. De KB geeft je ook na afstuderen toegang tot databanken. Je kunt hier lid worden van de KB. Let op de kortingsmogelijkheden voor studenten.
  • Maak daarnaast gebruik van (Open Access) databanken. Een groot aantal van die databanken wordt ook direct (en tegelijkertijd) doorzocht door Laelaps, de zoekmachine van bolas (zoals DOAJ, HBO-Kennisbank, NARCIS, BASE, Academia etc.).
  • Zoek naar databanken op vakgebied en/of type bron. Een hogeschool/universiteit biedt haar databanken vaak aan op vakgebied of type opleiding. Ook bolas geeft een overzicht van databanken op vakgebied (zie overzicht met daarin links naar databanken per vakgebied).
  • Naast databanken zijn de kennisinstituten en vakliteratuur (als tijdschriften) van belang:
    • Welke kennisinstituten zijn er op je vakgebied? Meestal beschikken die instituten over één of meerdere databanken, bijv. het Trimbosinstituut, het RIVM, het Nivel etc.;
    • Welke vaktijdschriften (Nederlands- en anderstalig) zijn er voor verpleegkundigen?
  • Zoek binnen databanken naar beroepsspecifieke bronnen en/of experts (NARCIS, Springer, Sage).
  • Gebruik bibliografieën en handboeken (hanteer daarbij de zgn. sneeuwbalmethode).
  • Zoek slimmer – binnen databanken en via Google (Scholar). Neem zelf het heft in handen en weet wat & hoe je zoekt.

Méér weten?

  1. Zie het bronnenoverzicht, een selectieve gids naar verpleegkundige vakliteratuur, databanken en relevante wetenschappelijke instituten.
  2. Abonneer je op de nieuwsbrief Onderzoekend vermogen voor verpleegkundigen.
april 16th, 2020

Onderzoekend vermogen in het Social Work

“Wat zijn relevante databanken voor het Sociaal Werk?” en “hoe doe je snel & effectief literatuuronderzoek?” zo vragen studenten Social Work mij met regelmaat. Ik kan daar niet altijd direct antwoord op geven.

“Relevant” hangt immers af van context, de vraagstelling (wat wil je precies weten), de kwaliteit (o.a. betrouwbaarheid) en het gewenste type bron (bijv. journal, artikel, thesis). Daarnaast speelt de beschikbaarheid & toegankelijkheid een rol. Je kunt niet overal gratis bij, behalve bij Open Access bronnen die toegankelijk zijn voor iedereen.

Een paar suggesties en een bronnenoverzicht:

  • Wordt lid van de Koninklijke Bibliotheek (KB). Daar heb je een leven lang plezier van. De KB geeft je ook na afstuderen toegang tot databanken. Je kunt hier lid worden van de KB. Let op de kortingsmogelijkheden voor studenten.
  • Toets je onderzoekend vermogen (m.n. je technische vaardigheden) met het instrument (self-assessment) van Jos van Helvoort.
  • Maak gebruik van (Open Access) databanken. Een groot aantal van die databanken wordt ook direct (en tegelijkertijd) doorzocht door Laelaps, de zoekmachine van bolas (zoals DOAJ, HBO-Kennisbank, NARCIS, BASE, Academia etc.).
  • Zoek naar databanken op vakgebied en/of type bron. Een hogeschool/universiteit biedt haar databanken vaak aan op vakgebied of type opleiding. Ook webapplicatie Bolas heeft een dergelijk overzicht (op vakgebied, opleiding en type).
  • Naast databanken zijn kennisinstituten en vakliteratuur (als tijdschriften) van belang:
    • Welke kennisinstituten zijn er op je vakgebied? Meestal beschikken die instituten over één of meerdere databanken, bijv. het Nederlands Jeugdinstituut, Movisie etc.;
    • Welke vaktijdschriften (Nederlands- en anderstalig) zijn er voor Social Work?
  • Zoek binnen databanken naar beroepsspecifieke gegevens (NARCIS, Springer, Sage, Worldcat).
  • Gebruik bibliografieën, registers (indexen) en handboeken.
  • Zoek een specifieke en toonaangevende publicatie en hanteer vervolgens de zgn. sneeuwbalmethode.
  • Zoek slimmer (Booleaans & zoekoperatoren) in databanken – zoals die van Springer – en op Google (Scholar). Neem zelf het heft in handen en weet wat & hoe je zoekt. Gebruik vakjargon (vakspecifieke termen) bij het zoeken

Méér weten?

Zie het bronnenoverzicht van bolas, een wegwijzer naar vakliteratuur, databanken en relevante  onderzoeksinstituten.

maart 18th, 2020

Databanken & bolas

De serie over databanken bestaat uit meerdere afleveringen. Het gaat om databanken die binnen en/of buiten bolas doorzoekbaar zijn. Een aantal van deze databanken is ook met Laelaps, de zoekmachine van bolas doorzoekbaar.

Er is een inleidend blog over nut en voordeel van databanken (wat, waarom, waar en hoe), een ander blog gaat over de databank Narcis en een derde item gaat weer in op E-books collecties. Maar er zijn ook specifieke blogs over, de SpringerLink, DOAJ en BASE. Veel van de databanken (méér dan 20) zijn ook met de zoekmachine Laelaps doorzoekbaar (bijv. Narcis, Academia, DOAJ, BASE, DOAB, Hathitrust, BioOne etc.). Laelaps is de zoekmachine van bolas met meer dan 150 miljoen documenten.

De serie heeft de intentie een bijdrage te leven aan, wat men noemt, digitale geletterdheid. Hier kun je alle items over databanken bekijken.

januari 17th, 2020

Databanken (8): slimmer zoeken met de SpringerLink

In het hoger onderwijs hebben gebruikers meestal toegang tot de SpringerLink, een grote databank met vakliteratuur. Systematisch zoeken (en je goed kun verantwoorden) is een kunst en een kunde, vooral het laatste.

Met de Springerlink kun je binnen een vaktijdschrift als het Vakblad Sociaal Werk zoeken of dwars door alle vakliteratuur. Als je alleen wilt weten welke discussie er binnen een vaktijdschrift/journal is gevoerd, kun je de zoektocht tot dat journal beperken.

In het laatste geval is het handig – om naast de keuze van effectieve trefwoorden – ook gebruik te maken van de operatoren AND en OR. Een voorbeeld: Stel je bent geïnteresseerd in publicaties binnen het Vakblad Sociaal Werk over het thema wijkontwikkeling en diversiteit. Dan zou dit een mogelijke zoekopdracht kunnen zijn.

Wat gebeurt er in die zoekopdracht precies?

  1. Met “allochtonen OR diversiteit” maak je de zoekopdracht efficiënter. De databank verzamelt de documenten waarin ofwel “allochtonen” staat, ofwel “diversiteit” Het aantal resultaten wordt daardoor groter.
  2. Door ook nog eens – met AND – te combineren met “wijkontwikkeling” maak je het aantal resultaten weer kleiner.
  3. Tot slot: Je kunt ook eisen stellen aan het jaartal van publicatie en meer: hoe groter het aantal gestelde eisen is, des te kleiner het aantal zoekresultaten.

De operatoren AND, OR en NOT zijn zgn. booleaanse operatoren en worden in vrijwel alle databanken gebruikt, ook bij Laelaps, de zoekmachine van BOLAS. Wel hanteert men vaak andere symbolen, bijv. +, OR, – voor AND, OR, Not. Gelukkig zijn databanken meestal voorzien van een helpfunctie, zo ook de SpringerLink. Kijk daar naar!

Méér weten?